Нікіцевіч Васіль Міхайлавіч
Нікіцевіч
Васіль Міхайлавіч
Прафесар В.М.Нікіцевіч… Колькі натуральнай інтэллігентнасці было ў гэтым чалавеку, колькі ціхага святла і дабрыні. І колькі інтэлектуальнай сілы, педагагаічнага і арганізатарскага таленту.
Нарадзіўся 17 жніўня 1925 года ў вёсцы Тураўшчызна Бятамльскага раёна Мінскай вобласці ў сям’і селяніна-серадняка. У 1935 годзе сям’я пераехала ў тагачасную сталіцу Казахстана г.Алма-Ату, дзе бацька Васіля Міхайлавіча працаваў на будоўлі.
Сярэднюю адукацыю атрымаў у 1942 годзе. Працаваў у калгасе. З 1943 года ў Чырвонай Арміі. Удзельнік вайны з Японіяй. Узнагароджаны медалём «За победу над Японией». З 1945 года завочна навучаецца на філалагічным факультэце Казахскага дзяржаўнага універсітэта. Працуе настаўнікам, завучам сярэдняй школы. Універсітэт заканчвае з адзнакай (1949) па спецыяльнасці «Руская мова». Атрымоўвае кваліфікацыю «Выкладчык ВНУ, старэйшых класаў сярэдняй школы, малодшы навуковы супрацоўнік».
Дваццаць гадоў Васіль Міхайлавіч працуе ў сваёй Alma mater – Казахскім універсітэце. Асістэнт кафедры рускай мовы (з 1949), дысертант Маскоўскага дзяржаўнага універсітэта імя М.В.Ламаносава, старшы выкладчык (1953-1959), дацэнт (1954-1976). Кандыдацкую дысертацыю «Модальные функции глаголов изъявительного наклонения в русском языке» абараніў у 1953 годзе, вучонае званне дацэнта па кафедры рускай мовы прысвоена ў 1956 годзе.
Доктарскую дысертацыю «Субстантив в составе номинативных рядов (к вопросу о деривационной грамматике)» абараняе ў 1975 годзе. Вучонае званне прафесара атрымаў у 1977 годзе.
З 1979 года прафесарская дзейнасць В.М.Нікіцевіча звязана з нашым універсітэтам. У 1979-1980 гадах ён узначальвае кафедру рускай мовы, а з 1980 года і да апошніх дзён жыцця створаную па ягонай ініцыятыве кафедру агульнага і славянскага мовазнаўства. Бліскуча чытаў фундаментальныя курсы «Уводзіны ў славянскую філалогію», «Уводзіны ў мовазнаўства», «Сучасная руская мова», шэраг спецыяльных курсаў.
Прыход ва універсітэт прафесара В.М.Нікіцевіча істотна паўплываў на якасць падрыхтоўкі спецыялістаў-філолагаў і асабліва на арганізацыю філалагічных даследаванняў, а сам ён хутка займеў рэпутацыю лідэра філалагічнага факультэта. І гэта адбылося нягледзячы на тое, што факультэт (адзін з першых ва універсітэце) меў глыбокія навуковыя і педагагаічныя традыцыі. Тут працавалі выбітныя мовазнаўцы дацэнты С.А.Грыгор’еў, Т.П.Сцяшковіч, І.Я.Лепешаў, М.І.Канюшкевіч і іншыя.
Месца прафесара В.М.Нікіцевіча на факультэце і ва універсітэце вызначалі ягоныя навуковыя дасягненні. Ён аўтар больш за 150 навуковых прац, у ліку якіх манаграфіі «Словообразование и деривационная грамматика. Ч.1.», «Словообразование и деривационная грамматика. Ч.2.», «Основы номинативной деривации», «Системность языка», «Теоретические основы деривационной грамматики», навукова-папулярнай кнігі «Расскажи о языке». У гэтых і шэрагу іншых прац Васіль Міхайлавіч абгрунтоўваў арыгінальную канцэпцыю дэрывацыйнай граматыкі, якая атрымала навуковае прызнанне ў нашай краіне і па-за яе межамі. Дастаткова сказаць, што пад кіраўніцтвам прафесара В.М.Нікіцевіча абаронена 27 кандыдацкіх дысертацый, праведзена чатыры міжнародныя канферэнцыі «Словообразование и номинативная деривация в славянских языках», у якіх бралі актыўны ўдзел прадстаўнікі філалагічных цэнтраў усіх краін СНД.
Ужо сёння відавочна, што спадчына прафесара В.М.Нікіцевіча істотная частка залатога фонду айчыннай філалогіі. А таму і ў ХХІ стагоддзі застанецца жывой крыніцай, якая будзе сілкаваць арыгінальныя накірункі даследаванняў у айчыннай філалогіі.
Прафесар В.М.Нікіцевіч памёр 25 сакавіка 1994 года. Пахаваны на цэнтральных могілках Гродна.
Асноўныя публікацыі:
Морфема в отношении к другим единицам содержательного членения текста // актуальные проблемы русского словообразования. – Ташкент, 1978.
Грамматические категории именных частей речи в современном русском языке. – Алма-Ата, 1959.
О лексико-грамматической структуре несвободных определительных сочетаний в современном русском языке // Вопросы фразеологии. – Самарканд, 1961.
Грамматические категории имени и глагола в русском языке. – Алма-Ата, 1962.
Грамматические категории в современном русском языке. – М., 1963.
Несвободные сочетания, их соотношение со свободными сочетаниями и отдельным словом // Филологические науки. – 1964. — № 2.
Части речи и производные классы слов // Вопросы теории частей речи. – Л., 1968.
Об одном аспекте исследования деривационной системы субстантива // Вопросы языкознания. – 1970. — № 5.
Номинативный (позитивный) ряд в интерпретации поля // Русское языкознание. – Алма-Ата, 1970. – Вып. 2.
Глагольные значения субстантива // русское и зарубежное языкознание. – Алма-Ата, 1970. – Вып. 3.
Деривационное сочетание в отношении к фразеологизму и отдельному слову // Вопросы семантики фразеологических единиц. – Новгород, 1971. – Ч. 1.
Переход, конверсия и транспозиция // Русское языкознание. – Алма-Ата, 1971.
Деривационное сочетание в отношении к устойчивому и свободному сочетанию слов // Русское языкознание. – Алма-Ата, 1973. – Вып. 2.
Субстантив в составе номинативных рядов: Дис. … д-ра филол. наук: 10.02.02. – М., 1973.
О деривационном аналитизме // Актуальные проблемы русского словообразования. – Ташкент, 1975.
О деривационной системности и предмете деривационной грамматики // Вопросы языкознания. – 1976. — № 2.
О глубинной структуре деривационного ряда // актуальные проблемы русского словообразования. – Ташкент, 1976. – Ч. 2.
Словообразование и деривационноя грамматика: В 2 ч. – Алма-Ата: Каз. гос. ун-т, 1978.
Слово и морфема как единицы значения и выражения // Актуальные проблемы русского словообразования. – Ташкент, 1980. – Ч. 2.
Идиоматичность и аналитизм как свойства номинативной деривации // Вопросы словообразования и фразообразования в германских языках: Сб. науч. тр. / МГПИИЯ им. М.Тореза. – М., 1980. — № 164.
О корреляции производных слов со словосочетаниями // Проблемы дериватологии / Ин-т языкознания АН СССР; Перм. гос. ун-т. – Пермь, 1981. – Вып. 1.
Морфема и номема // Актуальные проблемы русского словообразования. – Ташкент, 1982.
Словообразование и деривационная грамматика: В 2 ч. – Гродно: Гроднен. гос. ун-т, 1982. – Ч. 2.
Рассказы о языке. – Мн., 1982.
Основы номинативной деривации. – Мн.: Выш. шк., 1985.
Сопоставительное изучение словообразования и номинативной деривации // Сопоставительное изучение словообразования славянских языков. – М., 1987.
Системность языка. – Мн., 1988.
Номинативная деривация в отношении к словообразованию и синтаксису // Словообразование и номинативная деривация в славянских языках. – Гродно, 1990.
Грамматика и деривационная грамматика // Словообразование и номинативная деривация в славянских языках. – Гродно, 1992. – Ч. 1.
Теоретические основы деривационной грамматики: В 2 ч. – Гродно: Гроднен. гос. ун-т, 1993. – Ч. 1: Грамматика и деривационноя грамматика; Ч. 2.: Номинативная система.
Nikitsevich Vasil Mikhailavich (1925-1994). Doctorate in Philology (1974), professor (1997). Head of the chair for the Russian language (1979-1980), head of the chair for General and Slavic linguistics (1980-1994). Author of over 150 papers. Main directions of research: derivational grammar.
