Мараш Якаў Навумавіч
Мараш
Якаў Навумавіч
Нарадзіўся 7 студзеня 1917 года ў Гродна ў сям’і кваліфікаванага рабочага. Бацька працаваў майстам цэха на адным з гродзенскіх прадпрыемстваў. Сям’я Я.Н.мараша загінула падчас Вялікай Айчыннай вайны, як мяркуецца, у «Асвенцыме» або «Трэблінцы».
Сярэднюю адукацыю набываў у Гродзенскай прыватнай гімназіі, якая давала права паступлення ва універсітэт. Матэрыяльнае становішча сям’і было складаным, і гімназіст Я.Н.Мараш падзарабляў рэпетытарствам.
З верасня 1936 года – студэнт гістарычнага факультэта Віленскага універсітэта. Умовы атрымання яўрэямі універсітэцкай адукацыі ў міжваеннай Польшчы былі далёкімі ад камфортных. Студэнты-яўрэі пастаянна адчувалі ціск з боку універсітэцкіх уладаў. Пратэстуючы супраць гэтага, Я.Н.Мараш усе 3 гады навучання ў Віленскім універсітэце слухаў лекцыі стоячы.
Пасля аб’яднання Заходняй Беларусі з БССР і Заходняй Украіны з УССР, Віленскі універсітэт быў зачынены. Студэнты гістарычнага факультэта пераведзены ў Львоўскі універсітэт. У снежні 1940 года адбыўся датэрміновы выпуск студэнтаў 5 курса гістарычнага факультэта. Я.Н.Мараш атрымаў накіраванне на педагагічную працу ў Ківерэцкую сярэднюю школу Валынскай вобласці УССР. Выкладаў гісторыю і Канстытуцыю СССР.
У пачатку Вялікай Айчыннай вайны эвакуіруецца ў Саратаўскую вобласць РСФСР. У 1941-1945 гадах працуе настаўнікам гісторыі, геаграфіі і нямецкай мовы Брыкаўскай сярэдняй школе Духаўніцкага раёна Саратаўскай вобласці.
У 1945 годзе па запрашэнні Гродзенскага аблвыканкама вяртаецца ў Гродна. Прызначаецца дырэктарам сярэдняй школы № 2. З верасня 1946 года Я.Н.Мараш – выкладчык лацінскай мовы і гісторыі Гродзенскага педагагічнага інстытута. Аднак у снежні гэтага года загадам дырэктара інстытута адхіляецца ад выкладання гісторыі за метадалагічныя памылкі ў асвятленні асобных гістарычных падзей. Паколькі нагрузкі на стаўку выкладчыка па лацінскай мове не хапала, у 1946-1949 гадах працуе выкладчыкам гісторыі і геаграфіі ў школе № 2 г.Гродна, а з верасня 1949 года па снежань 1953 года – загадчыкам гарадского метадычнага кабінета.
Без адрыву ад асноўнай працы ў 1954 годзе абараняе кандыдацкую дысертацыю «Агрессия католицизма и Ватикана в Литве и Белоруссии в конце 16 – начале 17 веков». У жніўні 1956 года прызначаецца на пасаду дацэнта кафедры гісторыі. Вучонае званне дацэнта атрымаў у 1960 годзе.
У 1968 годзе Я.Н.Мараш падаў да абароны доктарскую дысертацыю «Ватикан и Белоруссия: очерки истории экспансии католической церкви в Белоруссии (1569-1795 гг.)». У дысертацыі на падставе глыбокага аналізу першакрыніц абгрунтоўвалася тэза, што стварэнне ў Беларусі уніяцкай царквы мела аб’ектыўныя прычыны. Абарона праходзіла ў вельмі рэзкіх дыскусіях. Шэраг апанентаў абвінавачвалі аўтара ў аб’ектывізме, што ў тыя часы кваліфікавалася як адыход ад марксіцка-ленінскай метадалогіі. Выказваўся сумнеў адносна навуковасці публікацый па тэме дысертацыі. Савет прапанаваў дысертанту апублікаваць манаграфію, пасля чаго вярнуцца да абароны.
У 1969 годзе Я.Н.Мараш выдае манаграфію «Из истории борьбы народных масс Белоруссии против экспансии католической церкви». Абіраецца на пасаду прафесара кафедры гісторыі СССР. Прызначаецца выканаўцам абавязкаў дэкана гістарычнага факультэта, а ў 1970-1973 гг. працуе дэканам гісторыка-педагагічнага факультэта. Вучоную ступень доктара гістарычных навук атрымаў у 1973 годзе, а прафесарскае званне – у 1974 годзе.
У 1978-1981 гадах прафесар Я.Н.Мараш узначальваў кафедру гісторыі СССР і БССР, а з 1981 па 1987 год – кафедру гісторыі БССР.
Прафесар Я.Н.Мараш пакінуў велізарную навуковую спадчыну. Ім апублікавана 20 манаграфій і навучальных дапаможнікаў, 52 брашуры, каля 500 артыкулаў у навуковых часопісах, зборніках і перыядычных выданнях. Значная частка спадчыны прысвечана праблемам гісторыі горада Гродна і Гродзеншчыны і не старціла навуковых каштоўнасцей. Імя прафесара Я.Н.Мараша як краязнаўцы па праву стаіць сёння ў адным радзе з імёнамі Паўла Баброўскага, Яўстаха Арлоўскага, Юзафа Іадкоўскага.
Памёр у 1990 годзе.
Асноўныя публікацыі:
Агрессия католицизма и Ватикана в Литве и Белоруссии во второй половине ХVІ – начале ХVІІ в.: автореф. дис. … канд.ист.наук: 07.00.02 / Я.Н.Мараш; Бел. гос. ун-т . – Минск., 1954.
Борьба трудящихся Гродненщины за Советскую власть (1918-1939 гг.). — Гродно, 1958. (в соавт.)
Гродна: Гістарычны нарыс. – Мн.: Беларусь, 1960.
Атеистическое воспитание учащихся во внеклассной работе.- Мн.: Нар. асвета, 1967.
Ватикан и Белоруссия: Очерки истории экспансии католической церкви в Белоруссии (1569–1795): автореф. дис. … докт. ист. наук: 07.00.02 / Я.Н.Мараш; Бел. гос. ун-т. – Минск, 1968.
Гродна: Гістарыка-эканамічны нарыс. – Мн.: Полымя, 1968.
Из истории борьбы народных масс Белоруссии против экспансии католической церкви. – Минск: Вышэйшая школа, 1969.
Ватикан и католическая церковь в Белоруссии (1569–1795). – Минск: Вышэйшая школа, 1971.
Очерки истории экспансии католической церкви в Белоруссии ХVІІІ века. – Минск: Вышэйшая школа, 1974.
Политика Ватикана и католической церкви в Западной Белоруссии (1918-1939). — Мн.: Беларусь, 1983.
Мосты : Историко-экономический очерк. — Мн.: Беларусь, 1986. (в соавт.)
В духе непримиримости: Кн. для учителя. — Мн.: Нар. асвета, 1986.
Гродно. — Мн.: Полымя, 1987. (в соавт.)
Гродно: историко-экономический очерк. — Мн.: Полымя, 1988. (в соавт.)
Дипломные работы по история СССР и истории БССР : Метод. пособие / М-во высш. и сред. спец. образования БССР. — Мн.: Университетское, 1988. (в соавт.)
Кастусь Калiноўскi (1838-1864): Матэрыялы рэспубл. навук. канф., прысвеч. 150-годдзю з дня нараджэння / Мiн-ва народ. адук. БССР; Гродн. дзярж. ун-т; Склад. Я.Н.Мараш. — Гродна, 1988.
Гродна: Энцыклапедычны даведнік. – Мн.: БелСэ, 1989. (у суаўт.)
Щучин: Ист.-экон. очерк.- Мн.: Полымя, 1989. (в соавт.)
Студенческий научно-исследовательский кружок. — Мн.: Университетское, 1989.
Развитие исторического краеведения в вузах БССР в свете перестройки высшего образования: Материалы респ. науч.-метод. конф., состоявшейся в г.Гродно 18-20 окт. 1988 г. / Сост. и отв. ред. Я.Н.Мараш. — Гродно, 1989.
Iўе: Гiст.-экан. нарыс. — Мн.: Беларусь, 1990. (у суаўт.)
Письменные работы по истории СССР и истории БССР. — Мн.: Университетское, 1990.
Научно-исследовательский кружок и историческое краеведение : Сб. ст.: Материалы VI науч.-практ. конф., посвящ. 35-летию ист.-краевед. кружка при каф. истории БССР Гродн. гос. ун-та им.Я.Купалы, состоявшейся 27 апр. 1990 г. — Гродно, 1990. (в соавт.)
Гродненское гетто // Политический собеседник. – 1991. – № 7.
Marash Yakau Navumavich (1917-1990). Doctorate in History (1973), professor (1974). Dean of the History and Pedagogics department (1970-1973), head of the chair for History of the USSR and BSSR (1978-1981), History of the BSSR (1981-1988). Author of over 500 papers, including 20 monographs and manuals. Main directions of research: history of religion and atheism, history of towns, cities and villages of Belarus, historical regional geography, pedagogics and methods of teaching History in institutes of higher learning and secondary schools.
