Канюшкевіч Марыя Іосіфаўна

Нягледзячы на характэрнае для нашага часу імкненне да фармалізацыі гуманітарных ведаў, традыцыйная архітэктоніка філалогіі як навукі застаецца нязменнай. Яна арыентавана на чалавечую мерку, як антычная архітэктура была арыентаваная на прапорцыі цела чалавека. Строгасць і асабістая «дакладнасць» філалогіі ў многім залежаць ад маральнага і інтэлектуальнага патэнцыялу вучонага. Навуковая і педагагічная дзейнасць прафесара М.І.Канюшкевіч – яскравае пацвярджэнне гэтага.

Нарадзілася 7 лістапада 1943 года ў вёсцы Погіры Дзятлаўскага раёна Гродзенскай вобласці. Сярэднюю адукацыю набывала ў Дзятлаўскай школе № 1. Вышэйшую філалагічную – на факультэце педагогікі і методыкі пачатковага навучання (1964) і філалагічным (1975, завочна).

Працавала настаўніцай нямецкай мовы ў Наваельнінскай вячэрняй школе (1964-1970), сакратаром камісіі па справах непаўналетніх пры Лідскім гарвыканкаме (1971-1972), настаўніцай рускай мовы СШ № 5 горада Ліды (1973-1975).

Падчас навучання на завочным аддзяленні філалагічнага факультэта выявіла схільнасць да навукова-даследчай працы. Студэнцкая навуковая праца Марыі Іосіфаўны адзначана дыпломам першай ступені на рэспубліканскім конкурсе.

У 1976 годзе запрошана на працу ў інстытут у якасці асістэнта кафедры рускай мовы. Закончыла (1979) аспірантуру кафедры рускай мовы Беларускага універсітэта. Датэрмінова (май 1979) абараніла кандыдацкую дысертацыю «Атрибутивные отношения в сложноподчиненном предложении (на материале русского и белорусского языков)».

З лета 1979 года – выкладчык, дацэнт, загадчык (з 1980) кафедры русскай мовы. Вучонае званне дацэнта па кафедры рускай мовы прысвоена ў 1983 годзе. Чытала курсы па марфалогіі і сінтаксісе сучаснай рускай мовы, спецкурсы «Сравнительная грамматика славянских языков», «Русско-белорусские языковые контексты», «Проблема синтаксического анализа».

У 1989 годзе апублікавала манаграфію «Синтаксис близкородственных языков», якая атрымала высокую ацэнку філалагічнай супольнасці СССР, а праз год абараніла доктарскую дысертацыю «Сопоставительные исследования синтаксиса сложного предложения в русском и белорусском языках». Вучонае званне прафесара па кафедры рускай мовы прысвоена ў 1991 годзе.

Асноўныя накірункі навуковай дзейнасці прафесара М.І.Канюшкевіч: сучасная руская мова, сучасная беларуская мова, функцыянальная і кагнітыўная лінгвістыка, сацыялінгвістыка, этналінгвістыка, методыка выкладання мовы ў сярэдняй школе. Аўтар каля 230 навуковых прац, у ліку якіх 12 манаграфій, падручнікаў і навучальных дапаможнікаў. Падручнікі і навучальныя дапаможнікі Марыі Іосіфаўны для вышэйшай і сярэдняй школы вызначаюцца высокім філалагічным і метадычным узроўнем. Навучальны дапаможнік «Я русскому учусь…» (у суаўтарстве) быў адзначаны Дыпломам ІІ ступені Усесаюзнага конкурса навукова-папулярнай кнігі (1991, Масква). Падручнікі для сярэдняй школы «Русский язык. Культура устной и письменной речи: 8 кл.» (у суаўт.), «Русский язык. Культура устной и письменной речи: 9 кл.» (у суаўт.) і іншыя істотна ўплываюць на змест і методыку выкладання рускай мовы ў сярэдняй школе Рэспублікі Беларусь.

Прафесар М.І.Канюшкевіч валодае шырокімі лінгвістычнымі ведамі. Чытае курсы «Сучасная руская мова», «Функцыянальная лінгвістыка», «Праблемы сінтаксічнага аналізу», «Моўны этыкет», «Уводзіны ў тэхніку лінгвістычных даследаванняў», «Тэорыя поля ў лінгвістыцы», «Тэорыя тэксту», «Метадалогія і методыка навучальных даследаванняў СМІ», «Практычная функцыянальная граматыка».

На працягу 28 гадоў узначальвала кафедру рускай мовы і здолела пераўтварыць яе ў навукова-навучальную структуру універсітэцкага ўзроўню.

Дзейнасць Марыі Іосіфаўны не абмяжоўваецца вузкапрафесійнай сферай. Для яе характэрны шырокі культурны кантэкст. Выяўляецца гэта ў арганізацыі штогадовых навуковых чытанняў у гонар Я.Карскага, якія сістэматычна праводзяцца з 1990 года. Акрамя гэтага, яна сябра Савета па гуманітарных навуках пры Міністэрстве адукацыі Рэспублікі Беларусь, рэдакцыі часопіса «Русский язык и литература», перыядычнага навуковага зборніка «Лінгвістічні студіі» (Данецк, Україна).

Узнагароджана медалём Францыска Скарыны (2004).

 

Асноўныя публікацыі:

Синтаксис близкородственных языков: тождество, сходства, различия. – Минск: Университетское, 1989.

Я русскому учусь…: Учеб. пособие. – Минск: Университетское, 1990. (в соавт.)

Синтаксис русского и белорусского языков: Сходство и различия: Пособие для учителя . – Минск: Народная асвета, 1994. (в соавт.)

Русский язык. Синтаксис: Учеб. для шк. с углубл. изуч. рус. яз.: В 2 ч. Ч.1. – Минск: Юнипак, 1997. (в соавт.)

Русский язык: Культура уст. и письм. речи: Учеб. для 8 кл. – Минск: Оракул, 1998. (в соавт.)

Русский язык. Синтаксис: Учеб. для ст. классов шк. с углубл. изуч. рус. яз.: В 2 ч. Ч.2. – Минск: Университетское, 1999. (в соавт.)

Русский язык. Синтаксис. Дидактические материалы: Пособие для уч-ся шк. с углубл. изуч. рус. яз. – Минск: Университетское, 2000. (в соавт.)

Русский язык. Культура устной и письменной речи: 8 кл. Эксперим. учеб. для шк. с рус. яз. обуч. – Минск, 2001. (в соавт.)

Русский язык. Культура устной и письменной речи. 9 кл.: Учеб. для школ с рус. яз обуч. – Минск: Нар. асвета, 2005. (в соавт.)

Русский язык. Культура устной и письменной речи. 9 кл.: Учебн. пос.. для школ с рус. и бел. яз обуч. с 12-летним сроком обучения (базовый и повыш. уровни). 2-е изд. – Минск: Нар. асвета, 2006. (в соавт.)

Беларускія прыназоўнікі і іх аналагі. Граматыка рэальнага ўжывання. Матэрыялы да слоўніка. У 3 ч. Ч.1. Дыяпазон А – Л. – Гродна: ГрДУ, 2008.

Тыпалогія граматычнай структуры атрыбутыўнага складанага сказа ў беларускай і рускай мовах // Беларуская лінгвістыка. – 1981. – Вып.2.

Один из возможных путей построения сопоставительной функциональной грамматики близкородственных языков // Исследования по семантике: Межвуз. сб. – Уфа, 1993.

Языковая ситуация в Белоруссии и особенности функционирования русского и белорусского языков // Язык в контексте общественного развития. – М.: ИЯ РАН, 1994.

Социолингвистическая парадигма языковой ситуации в Белоруссии после референдума // Социолингвистические проблемы в разных регионах мира: Матер. междунар. конф. 22-25 окт. 1996 г., Москва. – М.: ИЯ РАН, 1996.

Сопоставительная функциональная грамматика русского и белорусского языков (ориентиры и проекция опыта) // Вопросы линг­вистики: Сб. науч. тр.: К 70-летию проф. П.П.Шубы. – Минск: БГУ, 1996.

Категория гоноративности и ее отношение к функциональной грамматике // Вопросы функциональной грамматики: Сб. науч. тр. – Гродно: ГрГУ, 1998.

Лінгвасеміятычныя апазіцыі ў люстэрку беларускага маўленчага этыкету // Роднае слова. – 1999. – № 3.

Категория компаративности и синтаксис // Ритми сучасноі филологіі: Зб наук. пр. до 50-риччя профессора Т.А.Космеди. – Львів, 2007.

Революция, эволюция или период возврата? (Взгляд на наследие Е.Ф.Карского сквозь призму новой парадигмы) // Веснік ГрДУ: Спецвыпуск да 140-годдзя з дня нарадж. акад. Я.Карскага. Сер.1. – 2000. – № 3(5).

Категория сравнения в функциональном и сопоставительном аспектах // Состояние и перспективы сопоставительных исследований русского и других языков: Докл. междунар. симпоз. (Бел­град – Ниш, 30 мая – 1 июня 2000 г.). – Белград, 2000.

Проклятия в речевом поведении белорусов // Etnolingwistyka: Problemy języka a kultury. – Lublin:Wydawnictwo Uniwersitetu Marii ­­Curie-Skłodowskeij, 2001. – Vol.13.

Категория одушевленности в зеркале функциональной грамматики // Русский язык и литература. – № 3;  4; 5; 6.

Навошта сучаснаму вучню ведаць пра дзейнік, выказнік і іншыя рэчы (Разважанні над зместам моўнага навучання) // Роднае слова. – 2003. – № 3.

Парадигмы на рубежах веков (научная школа Е.Ф.Карского в свете парадигмы конца ХХ века) //  Paradygmaty filizofii jezyka, literatury i teorii tekstu (Pogranicza metodologiczne) / Pod redakcja Aleksandra Kiklewicza. – Slupsk, 2004.

Русские и белорусские предлоги: списочный состав, закономерности образования, первый опыт сопоставления // Вестник Московского университета. Сер. 9. Филология. –2005. – № 4.

Русистика в начале XXI столетия // Веснік ГрДУ. Сер.3. – 2007. – № 2.

Релятивный потенциал имени // Лінгвістични студіі: Зб. наук. праць. Випуск 16 / Укл. Анатолій Загнітко (наук. ред.) та ін. – Донецьк: ДонНУ, 2008.

Категория отношения и система языка (модель релятивной грамматики) // Исследования по семантике: межвуз. науч. сб. Вып. 24. Посвящ. юбилею проф. Р.М.Гайсиной. – Уфа: РИЦ БашГУ, 2008.

Системные отношения в морфосинтаксическом поле белорусского предлога // Славянские предлоги. – Велико Търново: «Ивис», 2007.

 

Kaniushkevich Maryia Iosifauna (b. 1943). Doctorate in Philology (1990), professor (1991), head of the chair for the Russian language (1980-2008). Author of 230 papers, including 12 monographs, textbooks and manuals for students. Main directions of research: modern Russian language, modern Belarusian language, functional and cognitive linguistics, social linguistics, ethnological linguistics, methods of teaching languages in secondary school.

Профессора